Twierdza Kufstein

Majestatyczna twierdza przy granicy Niemiec i Austrii jest obecnie magnesem turystycznym, lecz jeszcze względnie niedawno było to więzienie wiezień. W pierwszej połowie XIX wieku, tyrolska twierdza w Kufsteinie uważana była za najcięższe więzienie w monarchii austro-węgierskiej i jedno z najsurowszych w Europie.

Obecnie w twierdzy znajduje się muzeum, którego część poświęcona jest informacjom o więzionych tam osobach, w tym Polakach. Choć nie zachowało się wiele dokumentacji z tego okresu, muzeum stara się odtworzyć historię i zaprezentować ją zwiedzającym.

Pierwszy oficjalnie udokumentowany Polak w więzieniu w twierdzy Kufstein to książę Jan Nepomucen Sułkowski (1777-1832). Był on nie tylko pierwszym udokumentowanym Polakiem w twierdzy, ale również jednym z nielicznych, którym udało się stamtąd uciec, dzięki czemu w więzieniu spędził zaledwie rok (1803-1804).

Wielu więźniów zostało aresztowanych z powodu udziału w powstaniu listopadowym w 1831 roku. Na przykład, Aleksander Dionizy Komarnicki, który był polskim oficerem w powstaniu. Zaś w 1846 roku, podczas powstania przeciwko rządom w Austrii nastąpiły kolejne aresztowania. Wówczas uwięziony został m.in. Józef Leopold Kmietowicz, który był Wikariuszem w Chochołowie (Tatry) i jednym z przywódców powstania.

Najbardziej znanym polskim więźniem twierdzy był zapewne pisarz – Julian Horoszkiewicz (1816-1900). Jedne z jego pierwszych dzieł to “Nauka Obyczajności Dla Dzieci” (1848), jedno z jego ostatnich dzieł to “Strój narodowy w Polsce” (1900), najbardziej znane dzieło to “Rada Familijna” (1861), zaś w “Notatkach z życia” opisuje m.in. pobyt w więzieniu (więcej poniżej).

Chociaż pełna lista polskich więźniów nigdy nie powstała, podajemy poniżej listę z materiałów muzealnych. Można jednak założyć o wiele większą liczbę bezimiennych więźniów, o których nie ma wzmianek w dokumentacji. Nawet jeśli nie znamy ich imion, to powinniśmy o nich pamiętać.

Mia Opoka

Ekspozycja muzealna

Poniższy tekst zawiera wybrane tłumaczenia opisów z więziennej części muzeum.

W 1815 roku, po latach rewolucji i wojen, Napoleon został ostatecznie pokonany. Europa została zreorganizowana na Kongresie Wiedeńskim w latach 1814/15. Dzięki cenzurze i systemowi donosicieli liczono na powstrzymanie odrodzenia się rewolucyjnych i nacjonalistycznych nastrojów. Nadzieje te okazały się krótkotrwałe: rewolucja powróciła w 1830 roku.

Tablica i szyba z nazwiskami więźniów. Po prawej tablica pamiątkowa poświęcona polskim więźniom (w powiększeniu na końcu artykułu).

Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z mapy już wcześniej — między 1772 a 1795 rokiem, kiedy Rosja, Prusy i Austria podzieliły między siebie jej terytorium. Za panowania Napoleona na krótko powstało ponownie Królestwo Polskie, lecz również ono padło ofiarą powojennej reorganizacji Europy w 1815 roku.

Ruch wyzwoleńczy i narodowościowy w Polsce

Finis Poloniae, 1831, obraz Dietricha Montena,
przedstawiający przekroczenie granicy z Prusami przez rozbite oddziały powstańcze

Część Polski znajdująca się pod zaborem rosyjskim była miejscem Powstania Listopadowego w latach 1830/31. Po jego stłumieniu wielu rewolucjonistów uciekło przez granicę do Galicji, czyli tej części Polski, która była pod panowaniem Austrii. Próby zorganizowania nowych powstań na terenach Królestwa Polskiego w latach 1833–1846 spotykały się z ostrymi represjami ze strony władz austriackich, solidaryzujących się z carem. Niektórzy przywódcy polskich powstańców zostali później uwięzieni w twierdzy Kufstein.

Ogień rewolucji lipcowej 1830 r. w Paryżu, gdzie liczni emigranci podsycali opozycję narodową w ojczyźnie od czasu drugiego i trzeciego rozbioru Polski, wywołał powstanie w Warszawie. W 1833 r. zmilitaryzowani partyzanci operowali z Krakowa i zmusili Austrię do podjęcia przeciwko nim działań. Część wziętych do niewoli została ukarana śmiercią, inni otrzymali wyroki od 5 do 20 lat więzienia. W latach 1834-1848 w twierdzy więziono licznych polskich partyzantów i działaczy konspiracyjnych, zwłaszcza członków grupy podpułkownika Józefa Zaliwskiego, którzy chcieli doprowadzić do odbudowy Polski w toku ogólnoeuropejskiej rewolucji.

W 1795 roku Polska została całkowicie podzielona przez Rosję, Prusy i Austrię. Powstanie listopadowe, które miało miejsce w części rosyjskiej w latach 1930/31, zostało stłumione przez armię rosyjską. Wielu powstańców udało się na emigrację do Francji, Niemiec i Austrii; stamtąd niektórzy z nich próbowali organizować nowe powstania. W 1833 r. pułkownik Józef Zaliwski wezwał innych polskich oficerów w Galicji, austriackiej części Polski, do prowadzenia wojny partyzanckiej przeciwko Rosji.

Jednak władze habsburskie w Galicji ściśle współpracowały z Rosją. W latach 1833-1846 aresztowały tysiące ludzi, skazując ich na kary od pięciu do dwudziestu lat więzienia i rozdzielając ich do różnych więzień. W ten sposób grupa Zaliwskiego została uwięziona w Kufsteinie.

Ze wspomnień Adolfa Rolińskiego, który również był przetrzymywany w Kufsteinie, wynika, że władze austriackie podejmowały różne próby zdobycia informacji o powstańcach w Galicji. Wykorzystywano więźniów, stosowano wobec nich przymus i nakłaniano fałszywymi obietnicami do składania donosów i nieprawdziwych zeznań.

W jednej cel znajduje się informacja o ucieczkach z Wieży Cesarskiej, w tym również podejmowanych przez Polaków.

Nikomu nie udało się uciec z Wieży Cesarskiej. Najbardziej spektakularna próba została podjęta z tej celi przez dwóch Polaków Stanisława Marynowskiego i Kaspara Cięglewicza w 1842 roku. Użyli oni kawałka metalu z pieca do wykopania dziury pod oknem, a następnie związali ze sobą paski prześcieradła, aby wspiąć się na ścianę poniżej. Marynowskiemu się udało, natomiast Cięglewicz nie zdołał przedostać się przez otwór. Marynowski również nie dotarł zbyt daleko, ponieważ strażnicy usłyszeli hałas.

W innej z cel znajduje się tablica informacyjna o polskiej pieśni hymnicznej pt. „Szlachta w roku 1831”, rozpoczynającej się od słów „Gdy naród do boju”.